بافت تاریخی شیراز، در محاصره پارادوکس‌ها | زخم‌هایی که بر قامت بافت تاریخی است

تابناک فارس به نقل از فارس: کوچه های پیچ در پیچش، یادآور سال‌های دور است. زمانی که زندگی شکل دیگری جریان داشت و اهالی محله‌های سنتی با صفا و صمیمیت، در کنار هم زندگی بی‌تکلفی داشتند.

آن روزها و آن نوع سبک زندگی اکنون به تاریخ پیوسته، تاریخی که قصه‌های دور و درازش، تبدیل به لالایی مادرانه و زمزمه پدرانه شد و امروز از درز دیوارهای پوسیده و رنگ پریده محله‌های قدیمی شیراز به گوش می رسد.

بافت تاریخی شیراز، ماجرای امروز و دیروز نیست بلکه عرصه هویت و فرهنگ طی قرن های متمادی است که در سکوتی همگنانه، ما را به کنکاش و تماشا دعوت می کند تا مسیری برای بازیابی هویت فردی و اجتماعی و تاریخ‌مان بازسازی کند.

روزی روزگاری بافت تاریخی...

بافت تاریخی، انعکاس زمان است در آیینه روزگار. ماجرای عبرت گرفتن و پند دادن برای آنها که اهل عبرت باشند. دیوارها، خانه‌ها و کوچه‌ها، هر کدام رازی در سینه پنهان دارند که برای اهلش بازگو می کنند.

بافت قدیمی شیراز دارای کوچه های تنگ و باریکی است که کوچه قهر و آشتی آن شهرت فراوانی دارد. این کوچه، حکایتگر صلح و صفا و مهربانی است و از قدیم نقل بوده که به خاطر عرض کم کوچه و باریکی آن، موقع رفت و آمد هر همسایگان با یکدیگر مواجه شده و اگر کسی کدورتی از دیگری داشته، رفع میشد.

کوچه‌های هفت پیچ، دوشنبه، کوچه ذغالی ها، کوچه صابونی ها و گذرهای تاریخی مانند قشو رشو و طاق اسکرو از جاهای است که بالقوه جاذبه گردشگری محسوب می‌شوند. همچنین کوچه شمشیری‌ها که به گالری نقاشی یکی از هنرمندان تبدیل شده و نقاشی‌های دیواری آن، به محله رونق و طراوت بخشیده است.

بافت تاریخی شیراز، در محاصره پارادوکس‌ها

این پهنه ارزشمند و آن‌چه - نیک یا بد - یا بر او گذشته است، ماجرای امروز و دیروز نیست اما در این روزها و ماه های اخیر، زخم‌های کهنه‌اش سر باز کرده و هر فردی -از کارشناس و غیرکارشناس- وارد گود شده‌اند تا با اظهار نظر خود مرهمی بر این زخم کهنه شوند اما گاه این روند با کجروی به سمت ناکجاآباد رفته و نتیجه معکوس می‌دهد.

زخم‌هایی که بر قامت بافت تاریخی است حاصل سال‌های ندانم‌کاری، ناکارآمدی و سوءمدیریت گذشته و حتی نا آگاهی ساکنان بافت است که سال‌ها مسکوت مانده و امروز که دچار انباشتگی شده، هراسان فوران نموده است

زخم هایی که بر قامت بافت تاریخی است حاصل سال‌های ندانم‌کاری، ناکارآمدی و سوءمدیریت گذشته و حتی نا آگاهی ساکنان بافت است که سال‌ها مسکوت مانده و امروز که دچار انباشتگی شده، هراسان فوران نموده است. به طوری که در فضای مجازی، راست و دروغ، حسن نیت و سوءنیت، فرصت و تهدید در هم آمیخته و بافت تاریخی را محاصره کرده است!

ارزش و اعتبار هویت تاریخی شیراز که به دوران قاجاریه و زندیه و حتی به پیش از آن نیز بر می گردد، بر کسی پوشیده نیست.

بنابراین دغدغه دوستداران میراث فرهنگی و فعالان این عرصه محترم است اما آنچه نکته قابل تامل در این میان این است که عده‌ای هر اتفاقی در بافت تاریخی و حرکت نادرستی را به اسم توسعه حرم شاهچراغ رقم می‌زنند! در حالی که این اظهار نظر مغرضانه، منطبق با واقعیت نبوده و نیست.

اگر بخواهیم به دور از شانتاژ موجود در فضای مجازی، به این مسئله نگاه کنیم، واقعیت این است که تخریب هایی طی دهه ۹۰ در محدوده تاریخی و پیرامون حرم مطهر شاهچراغ -سومین حرم اهل بیت- شکل گرفته اما به تازگی تخریبی در این محدوده وجود نداشته است.

در گذشته، افرادی که مسئولیتی در شیراز داشتند، با ایجاد بنگاه اقتصادی و مجتمع تجاری بین‌الحرمین، محدوده بافت تاریخی را زیر پا گذاشتند و هویت شاکله آن را به نفع مطامع خود تغییر دادند. در جریان تخریب‌های گذشته حتی خانه شهید محراب، شهید دستغیب نیز در امان نماند و از بین رفت.

امروز هم بافت تاریخی شیراز به شکل دیگری ابزار دست سودجویان قرار گرفته و بیم آن می‌رود که گسترش معتادان متجاهر در این مجموعه، امنیت گردشگران و مردم بومی را با خطر مواجه کند.

طرح توسعه شاهچراغ زمانی مطرح شد که فضای فیزیکی حرم، به عنوان قطب زیارتی جوابگوی تعداد زائران نبود، پس از آن توسعه حرم شکل گرفت و تاکنون سه طرح در این زمینه تعیین شده که طرح ۵۷ هکتاری بیش از سایرین مورد توجه قرار گرفت اما قرار نبود که 57 هکتار تملک و تخریب شود بلکه این اقدام در شعاع سه کیلومتری انجام می‌شود.

ثبت ملی و دست‌هایی که از بافت تاریخی کوتاه می‌شود

ثبت ملی بافت تاریخی شیراز موضوعی است که امسال، توسط استاندار فارس مطرح شده و نظرات مخالف و موافقی به دنبال داشته است.

ارزش و غنای بافت تاریخی شیراز از یک سو و اتفاقات ریز و درشتی که طی سال‌ها در این محدوده رخ داده است، ایجاد طرحی جامع و مانع را برای حفظ و بقای بافت، ضرورت می‌بخشد.

به نظر می‌رسد فرصت‌سوزی در این زمینه تبعات جبران ناپذیری برای محدوده بافت و در سطح وسیع‌تر برای پیشینه تاریخی و فرهنگی شیراز دارد.

از آنجا که گستره بافت تاریخی وسیع است و همه نقاط به لحاظ غنای تاریخی و فرهنگی، یکسان نیستند، ثبت ملی کلیت این محدوده بعید به نظر می رسد اما ثبت بخشی از آن نیز امیدبخش و تحول‌زا خواهد بود

اینکه اقدامات کنونی تا چه حد خسارات ایجاد شده در محدوده بافت تاریخی و حریم حرم شاهچراغ را جبران می‌کند را باید به قاضی زمان سپرد اما آن چه مسلم است، فرصتی برای آزمون و خطا در محدوده بافت باقی نمانده و این مجموعه ارزشمند، نیازمند مرهمی عاجل است.

البته از آنجا که گستره بافت تاریخی وسیع است و همه نقاط به لحاظ غنای تاریخی و فرهنگی، یکسان نیستند، ثبت ملی کلیت این محدوده بعید به نظر می رسد اماثبت بخشی از آن نیز امیدبخش و تحول زا خواهد بود.

بنا بر اعلام استانداری فارس، جهت ثبت ملی بافت تاریخی اقداماتی صورت گرفته و پس از ثبت این محدوده، میزان تصرفات تابع ضوابط می شود بنابراین به این راحتی نمی توان به تخریب یا ادعای در این محدوده پرداخت.

چنان چه بافت تاریخی ثبت ملی شود، حساسیت‌های موجود کاهش می‌یابد و می توان قوانین بهتر و کارآمدتری برای آن در نظر گرفت.

بازسازی 25 خانه تاریخی واگذار شده به بخش خصوصی

وضعیت ساماندهی محله‌های بافت تاریخی و اما و اگرهای موجود در این محدوده را از یکی از معتمدین منطقه جویا شدیم:

مسئول شورای محله سنگ سیاه در گفتگو با خبرنگار فارس با اشاره به وضعیت فعلی خانه‌های بافت تاریخی گفت: میراث فرهنگی داخل بناها کار می‌کنند که ما اطلاع دقیقی از روند انجام کار نداریم.

حیدریان افزود: ۲۵ خانه در محله سنگ سیاه به بخش خصوصی واگذار شده و اکنون مشغول بازسازی آن هستند.

وی با اشاره به اینکه شهرداری، کوچه‌ها را سنگفرش کرده و روشنایی نصب کرده است، افزود: برخی از اقدامات تعطیل شده و سرعت انجام کارهای فعلی کم است اما در کل نسبت به گذشته، اقدامات مناسبی انجام شده است.

حیدریان در ادامه به کف سازی مسجد مشیر، سنگفرش سه راه نمازی تا دروازه کازرون و لوله گذاری فاضلاب این منطقه نیز اشاره کرد.

شیوع سالک بین ساکنان بافت تاریخی موضوع دیگری است که به تازگی در فضای مجازی بولد شده است.

حیدریان که خود از ساکنان این محله است، گفت: سالک در نقاط دیگر نیز وجود دارد اما با شدت و ضعف همرا است.

وی ادامه داد: ساکنان بافت تاریخی با سومین خیزش سالک مواجه هستند که برای جلوگیری از شیوع آن، نخاله‌ها را جمع کردند و نسبت به قبل نمود خاصی ندارد.

وی بیان کرد: تصاویر منتشر شده مربوط به شیوع سالک در بافت، مربوط به سال گذشته است و امسال وضعیت حادی وجود ندارد.

وی خاطرنشان کرد: وضعیت امنیتی در این منطقه بهتر شده و زندانیان آزاد شده نیز به صورت سازماندهی شده، در اینجا اسکان یافتند.

و اما آن چند خانه پرماجرا !

چندی پیش موضوع تخلیه و تخریب تعدادی از خانه‌های بافت تاریخی در فضای مجازی مطرح شد و میراث فرهنگی و شهرداری منطقه تاریخی این موضوع را تکذیب کردند اما یکی از فعالان عرصه میراث فرهنگی بر روی این موضوع به عنوان یک بی‌عدالتی مانور داد.

از حیدریان ماجرای تخلیه و تخریب این خانه‌ها را جویا شدیم که وی گفت: ۲۷ خانه متعلق به میراث فرهنگی در زمان دولت احمدی نژاد برای باز کردن راه خریداری شد که بعداً به شهرداری واگذار شده است.

این افراد که روزی به دلیل بی سرپناهی در بافت تاریخی اسکان یافتند، ماندگار شدند و چون طی این 6 سال کسی کاری به آنها نداشت، ادعای واهی مالکیت داشتند، به طوری که الان خانه‌ها را تخلیه نمی‌کردند

رابط بافت تاریخی شیراز اظهار داشت: با امیری، مدیرکل وقت میراث فرهنگی صحبت کردیم که چون خانه‌ها متروک است، فکری به حال آن بکنید و قرار شد که این خانه‌ها را به افراد ضعیف و بی‌سرپناه تحویل دهیم که سه ماه در آن اسکان یابند اما این سه ماه تبدیل به ۶ سال شد!

وی ادامه داد: آنها ماندگار شدند و چون طی این 6 سال، کسی کاری به آنها نداشت، ادعای واهی مالکیت داشتند، به طوری که الان تخلیه نمی‌کردند و با حکم دادستانی بلند شدند.

حیدریان تصریح کرد: به عنوان کسی که از ابتدای این روند شاهد موضوع بودم و خود واسطه شدم که این افراد بی‌سرپناه نمانند، باید بگویم که اینها جزء ناسپاس‌ترین افراد هستند.

طرح جدیدی در راستای بازآفرینی بافت وجود ندارد

به تازگی طرح بازآفرینی در محدوده بافت تاریخی شیراز مطرح شده است.

مدیرکل دفتر فنی و امور عمرانی استانداری فارس در این زمینه به خبرنگار فارس گفت: وظیفه شورای بازآفرینی، هماهنگی بین فعالیت‌هایی است که مقرر می‌شود در بافت تاریخی انجام شود.
آبفا، برق، مخابرات و علوم پزشکی و مجموعه‌های اجرایی دیگر، برنامه خود را در شورای بازآفرینی مطرح می‌کنند و به اجرای آن می‌پردازند.

امیرحسین جمشیدی ادامه داد: البته طرح جدیدی با عنوان بازآفرینی بافت تاریخی تهیه نشده بلکه همین هماهنگی بین ارگانی در شورای بازآفرینی مطرح می‌شود.

تصویب طرح 57 هکتاری کار را آسان کرد

وی با اشاره به روند ساماندهی بافت تاریخی اظهار داشت: کلیت بافت تاریخی دارای طرح تفصیلی است و بخشی از آن که مجموعه 57 هکتاری و فاقد طرح معین بود که در کمیسیون ماده پنج، طرحی پیرامون آن مصوب شد.

با توجه به اینکه طرح 57 هکتاری مصوب شده، بازآفرینی و بهسازی مجموعه 57 هکتاری نیز می‌تواند انجام شود

جمشیدی گفت: از آنجا که مجموعه 57 هکتاری طرح مصوبی نداشت، طی سال‌های گذشته، امکان تجدید بنا یا مرمت برای شهرداری فراهم نبود و نمی توانست به بهسازی معابر و سایر اقدامات عمرانی بپردازد و اکنون با توجه به اینکه طرح مصوب شده، بازآفرینی و بهسازی مجموعه 57 هکتاری نیز می‌تواند انجام شود.

100 میلیارد تومان اعتبار در راه ساماندهی بازار وکیل

این مسئول اظهار داشت: اتفاق خوب دیگر این است که وزارت نفت، 100 میلیارد تومان اعتبار برای ساماندهی بازار وکیل و بازارهای جانبی آن در نظر گرفته که ابلاغ آن انجام شده و در مرحله انعقاد قرارداد است.

مدیرکل دفتر فنی و امور عمرانی استانداری فارس با اشاره به موضوع مطرح شده پیرامون تخلیه تعدادی از خانه‌های بافت گفت: تعدادی از منازل بافت توسط راه و شهرسازی در سنوات قبل تملک شده و هرچه به مالکان اخطار می‌دادند، آنها توجه نکرده و خانه ها را تخلیه نکردند.

وی اضافه کرد: از سوی دیگر برخی از خانه ها نیز امنیت کافی نداشت و برای اینکه معتادان وارد نشوند، جلو دو سه خانه بلوک گذاشتند که البته کار جالبی نبود اما در کل موضوع تخریب مطرح نبوده است.

به گزارش فارس، یکی از راه‌های ساماندهی بافت تاریخی، تسهیل‌گری و توانمندسازی ساکنان منطقه برای ترغیب سکونت در بافت است تا این نقطه گریز از مرکز محو شود و مردم برای سکونت به حاشیه شهر مراجعه نکنند.

ارائه تسهیلات می تواند رونق‌بخش بافت تاریخی شود و نقاط خالی از سکنه و متروک را آباد کند.

همه اینها مستلزم مسیر حرف تا عمل است که برنامه‌های مطرح شده توسط مسئولان شکل اجرا به خود ببیند تا غنای بافت بیش از پیش حفظ شود.